Xyanua là gì ? Tính chất và tác hại của xyanua

5/5 - (1 bình chọn)

1. Xyanua là gì ?

(Xyanua là gì ?) – Xyanua (cyanide) là tên gọi chung cho một nhóm hợp chất hóa học chứa nhóm -CN, trong đó bao gồm một nguyên tử cacbon liên kết ba với một nguyên tử nitơ. Các hợp chất xyanua tồn tại dưới dạng:

  • Vô cơ: như natri xyanua (NaCN), kali xyanua (KCN)

  • Hữu cơ: như acetonitril (CH₃CN), benzonitril, cyanohydrin,…

Trong tự nhiên và công nghiệp, xyanua được biết đến với độc tính cao, chỉ cần một lượng rất nhỏ đã có thể gây tử vong cho con người. Tuy nhiên, xyanua cũng có nhiều ứng dụng trong sản xuất kim loại, thuốc trừ sâu và dược phẩm.

xyanua-sodium-cyanide

2. Các dạng xyanua phổ biến

Tên gọi Công thức hóa học Dạng tồn tại Ứng dụng
Natri xyanua NaCN Rắn, tinh thể trắng Tách vàng, luyện kim
Kali xyanua KCN Rắn, dễ tan Luyện kim, mạ điện
Hydrogen cyanide HCN Khí không màu Tổng hợp hữu cơ, khí độc chiến tranh
Acetonitril CH₃CN Dung môi hữu cơ Tổng hợp thuốc, hóa chất

3. Tính chất lý – hóa của xyanua

🔹 Tính chất vật lý:

  • Trạng thái: Có thể là rắn (NaCN, KCN) hoặc khí (HCN).

  • Màu sắc: Không màu đến trắng.

  • Mùi: Mùi hạnh nhân đắng nhẹ (không phải ai cũng ngửi thấy do di truyền).

  • Tan tốt trong nước: Tạo thành dung dịch kiềm yếu.

🔹 Tính chất hóa học:

  • Xyanua là bazơ yếu, có thể phản ứng với axit để giải phóng khí HCN:

           NaCN + HCl → NaCl + HCN↑

  • Có khả năng tạo phức với kim loại nặng như vàng (Au), bạc (Ag):

    4Au + 8NaCN + O₂ + 2H₂O → 4Na[Au(CN)₂] + 4NaOH

  • Dễ bị oxy hóa thành dạng không độc hại hơn (cyanate hoặc carbonat).

4. Ứng dụng của xyanua trong công nghiệp

Mặc dù độc, xyanua lại đóng vai trò quan trọng trong một số ngành công nghiệp:

✅ Tách vàng, bạc bằng xyanua (cyanidation)

  • Phản ứng tạo phức hòa tan vàng với NaCN giúp tách kim loại quý ra khỏi quặng.

  • Phương pháp này phổ biến trong ngành khai khoáng trên toàn thế giới.

✅ Mạ điện và luyện kim

  • Xyanua giúp tạo lớp mạ mịn và bóng trên kim loại như bạc, vàng, kẽm.

✅ Sản xuất hóa chất và dược phẩm

  • Xyanua được dùng để tổng hợp các hợp chất nitrile, tiền chất dược phẩm, thuốc trừ sâu.

✅ Ngành nhựa và polymer

  • Một số dẫn xuất xyanua được dùng để sản xuất chất dẻo như acrylonitrile-butadiene-styrene (ABS).

5. Tác hại của xyanua đối với sức khỏe con người

Xyanua là chất độc cực mạnh, ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh và hô hấp. Chỉ cần hít, nuốt hoặc tiếp xúc qua da với một lượng nhỏ cũng có thể dẫn đến tử vong.

🔺 Cơ chế gây độc:

  • Xyanua ức chế enzym cytochrome c oxidase, khiến tế bào không thể sử dụng oxy, dẫn đến thiếu oxy tế bào cấp tính, đặc biệt tại não và tim.

🔺 Triệu chứng nhiễm độc xyanua:

Cấp độ Triệu chứng
Nhẹ Nhức đầu, chóng mặt, buồn nôn, lo lắng
Trung bình Khó thở, tim đập nhanh, đau bụng, yếu cơ
Nặng Co giật, ngưng thở, mất ý thức, tử vong trong vài phút

  • Liều gây tử vong (LD50) của NaCN: khoảng 2 mg/kg trọng lượng cơ thể.

6. Ảnh hưởng môi trường và sinh vật

🌿 Đối với môi trường:

  • Xyanua có thể gây ô nhiễm nguồn nước, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái thủy sinh.

  • Dễ gây chết cá, ếch, vi sinh vật do thiếu oxy tế bào.

🐟 Đối với sinh vật:

  • Tích lũy xyanua trong cơ thể cá hoặc động vật có thể truyền qua chuỗi thức ăn.

  • Là nguyên nhân chính của nhiều vụ thảm họa môi trường, đặc biệt tại các khu mỏ khai thác vàng không kiểm soát tốt nước thải.

7. Phòng ngừa và xử lý khi tiếp xúc xyanua

✅ Biện pháp phòng ngừa:

  • Sử dụng trang bị bảo hộ: găng tay, khẩu trang, kính chắn.

  • Làm việc trong khu vực thông gió tốt.

  • Bảo quản xyanua trong bao bì kín, có cảnh báo độc hại rõ ràng.

✅ Xử lý sự cố:

  • Nếu nuốt hoặc hít phải xyanua: đưa nạn nhân đến nơi thông thoáng, gọi cấp cứu ngay lập tức.

  • Có thể dùng thuốc giải độc như: Hydroxocobalamin, Natri thiosulfat, Amyl nitrit (theo chỉ định bác sĩ).

  • Không tự ý xử lý khi không có chuyên môn.

8. Biện pháp xử lý xyanua trong môi trường

🔹 Oxy hóa bằng clo:

NaCN + Cl₂ + H₂O → NaCNO + 2HCl

🔹 Xử lý bằng hydrogen peroxide (H₂O₂):

CN⁻ + H₂O₂ → CNO⁻ + H₂O

🔹 Trung hòa bằng vôi và NaOCl trong bể xử lý nước thải mỏ.

Tất cả biện pháp xử lý cần thực hiện theo tiêu chuẩn môi trường, có sự giám sát của cơ quan chức năng.

9. Xyanua có bị cấm sử dụng không?

Tại Việt Nam và nhiều quốc gia khác, xyanua thuộc danh mục hóa chất cực độc và bị kiểm soát nghiêm ngặt:

  • Doanh nghiệp cần có giấy phép kinh doanh, lưu trữ, sử dụng.

  • Việc vận chuyển, sử dụng trái phép xyanua có thể bị truy tố hình sự.

  • Một số quốc gia đã cấm hoàn toàn phương pháp tách vàng bằng xyanua do lo ngại về môi trường.

10. Kết luận

(Xyanua là gì ?) – Xyanua là hợp chất hóa học vừa có lợi vừa nguy hiểm. Trong công nghiệp, xyanua giữ vai trò quan trọng trong luyện kim và hóa chất, nhưng mặt khác, nó là chất độc mạnh có khả năng gây tử vong nhanh chóng nếu không kiểm soát tốt.

Vì vậy, việc sử dụng và xử lý xyanua cần thực hiện nghiêm túc, có biện pháp bảo vệ sức khỏe người lao động, cộng đồng và môi trường sống.

📍 Thông tin và tư vấn hóa chất

CÔNG TY TNHH HÓA CHẤT THUẬN NAM
📞 Hotline/Zalo: 0938 414 118
📩 Email: thunaco@gmail.com
🌐 Website: www.hoachatthuannam.com
📍 Địa chỉ: 1/11D, Tổ 8B, KP3, Trảng Dài, Biên Hòa, Đồng Nai

Related posts:

Các hóa chất khử trùng chứa clo trong phòng chống dịch

Phân bón công nghiệp là gì? Ứng dụng và phân loại

Nên hay không nên uống sữa sau khi đánh răng

Chiết xuất caffeine từ hạt cà phê bằng carbon dioxide siêu tới hạn (scCO₂)

ThuanNam