Các axit hữu cơ được sử dụng trong thức ăn thủy sản

Trong những năm gần đây, việc sử dụng axit hữu cơ trong thức ăn thủy sản đang trở thành xu hướng phổ biến tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Khi ngành nuôi trồng thủy sản ngày càng chú trọng vào tính bền vững, giảm kháng sinh và nâng cao hiệu suất nuôi, các giải pháp tự nhiên như axit hữu cơ nổi lên như một lựa chọn ưu việt.

Vậy axit hữu cơ là gì ? Tác dụng ra sao đối với tôm cá ? Cách sử dụng hiệu quả như thế nào ? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Axit hữu cơ là gì ?

Axit hữu cơ là các hợp chất hóa học có chứa nhóm carboxyl (-COOH), tồn tại tự nhiên hoặc được tổng hợp nhân tạo. Trong dinh dưỡng vật nuôi và thủy sản, axit hữu cơ được biết đến với vai trò chống vi khuẩn, kích thích tiêu hóa và tăng cường hấp thu dưỡng chất.

Chúng có thể được sử dụng dưới hai dạng:

• Dạng tự do: Có khả năng hạ pH mạnh mẽ, tác dụng kháng khuẩn trực tiếp trong ruột.

• Dạng muối (salts): Dễ bảo quản, ít ăn mòn và ổn định hơn, thường dùng trong thức ăn công nghiệp.

Vai trò của axit hữu cơ trong thức ăn thủy sản

1. Tăng cường sức khỏe đường ruột

Axit hữu cơ giúp tạo môi trường pH thấp trong đường tiêu hóa, ức chế sự phát triển của vi khuẩn gây hại như E. coli, Vibrio spp., Salmonella, đồng thời *tăng cường hệ vi sinh có lợi như Lactobacillus và Bifidobacterium.

2. Hỗ trợ tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng

Chúng có khả năng:

• Phân giải protein giúp tăng khả năng tiêu hóa.

• Hòa tan khoáng chất như Ca, P, Zn giúp hấp thu tốt hơn.

• Kích thích tiết enzyme tiêu hóa, cải thiện chuyển hóa năng lượng.

3. Thay thế kháng sinh

Trong bối cảnh hạn chế sử dụng kháng sinh trong thủy sản, axit hữu cơ là một giải pháp sinh học tự nhiên hiệu quả, giúp kiểm soát mầm bệnh mà không gây tồn dư kháng sinh.

4. Cải thiện tăng trưởng và hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR)

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng việc bổ sung axit hữu cơ giúp cá, tôm:

• Ăn khỏe hơn

• Tăng trưởng nhanh hơn

• FCR giảm đáng kể (tức là ít thức ăn hơn cho cùng một khối lượng tăng trọng)

Các loại axit hữu cơ phổ biến trong thức ăn thủy sản

1. Axit formic (HCOOH)

• Hiệu quả cao trong việc kháng khuẩn, đặc biệt là Salmonella và E. coli.

• Giảm pH môi trường ruột, cải thiện tiêu hóa.

• Thường dùng ở dạng muối formate để giảm ăn mòn thiết bị.

2. Axit propionic (CH₃CH₂COOH)

• Tác dụng mạnh với nấm mốc, thường được sử dụng để bảo quản thức ăn viên.

• Góp phần kiểm soát mầm bệnh trong ruột non.

• Dạng phổ biến: canxi propionat hoặc natri propionat.

3. Axit butyric (CH₃CH₂CH₂COOH)

• Là nguồn năng lượng chính cho tế bào biểu mô ruột.

• Tăng cường miễn dịch, cải thiện cấu trúc niêm mạc ruột.

• Dạng sử dụng phổ biến là butyrate được bao vi nang (coated).

4. Axit lactic (CH₃CH(OH)COOH)

• Tăng số lượng lợi khuẩn đường ruột.

• Kích thích tiêu hóa và giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột.

• Dễ phân hủy sinh học, an toàn với môi trường.

5. Axit citric (C₆H₈O₇)

• Có khả năng tăng cường hấp thu khoáng chất (đặc biệt là canxi và phốt pho).

• Giảm thiểu tác động oxy hóa trong thức ăn.

• Tăng độ ổn định của các vitamin và enzyme.

6. Axit fumaric

• Làm giảm pH, cải thiện chức năng tiêu hóa.

• Thường kết hợp với các axit khác để tối ưu hiệu quả tăng trưởng.

Ứng dụng thực tế trên một số đối tượng thủy sản

✅ Tôm thẻ chân trắng

• Axit butyric giúp tăng tỷ lệ sống, giảm bệnh phân trắng và EMS.

• Axit formic và lactic giúp cải thiện tiêu hóa, hỗ trợ tăng trọng.

✅ Cá tra, cá basa

• Bổ sung axit propionic và citric giúp giảm hệ số FCR từ 1.7 xuống 1.4.

• Tăng tỷ lệ sống, giảm ô nhiễm nước ao.

✅ Cá rô phi

• Dùng axit lactic và fumaric làm tăng tăng trưởng đến 20%, cải thiện tỷ lệ sống khi nuôi mật độ cao.

Liều lượng và cách sử dụng axit hữu cơ

Lưu ý: Tùy vào đối tượng nuôi, độ tuổi và điều kiện môi trường mà liều lượng có thể điều chỉnh phù hợp.

Ưu điểm và hạn chế khi sử dụng axit hữu cơ

✅ Ưu điểm:

• Hiệu quả sinh học cao, an toàn cho vật nuôi.

• Không để lại tồn dư như kháng sinh.

• Giúp tăng năng suất, giảm chi phí điều trị bệnh.

⚠️ Hạn chế:

• Một số axit gây ăn mòn thiết bị trộn hoặc máy ép viên.

• Cần kiểm soát liều lượng kỹ càng, tránh gây stress cho thủy sản.

• Giá thành có thể cao hơn so với phụ gia thông thường.

Xu hướng tương lai

Sự phát triển của công nghệ vi nang (microencapsulation) và kết hợp axit hữu cơ với enzyme, probiotics sẽ tạo nên những dòng sản phẩm tiên tiến, hiệu quả hơn.

Trong bối cảnh ngành thủy sản toàn cầu đang hướng đến an toàn sinh học, không kháng sinh và phát triển bền vững, axit hữu cơ chắc chắn sẽ là một phần không thể thiếu trong chiến lược nuôi hiện đại.

Kết luận

Axit hữu cơ là phụ gia tiềm năng trong thức ăn thủy sản, góp phần tăng cường sức khỏe đường ruột, cải thiện hiệu quả sử dụng thức ăn, giảm mầm bệnh và nâng cao năng suất. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả tối ưu, người nuôi cần lựa chọn loại axit phù hợp, sử dụng đúng liều lượng và kết hợp với chế độ chăm sóc khoa học.

Đầu tư vào giải pháp axit hữu cơ không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn giúp ngành nuôi trồng thủy sản phát triển theo hướng xanh – sạch – bền vững trong tương lai.