Tình hình sản xuất và tiêu thụ phân bón hiện nay

Phân bón đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng suất, chất lượng nông sản và đảm bảo an ninh lương thực. Tuy nhiên, trong bối cảnh giá nguyên liệu đầu vào biến động, tác động của biến đổi khí hậu và xu hướng nông nghiệp bền vững, ngành sản xuất và tiêu thụ phân bón hiện nay đang đối mặt với nhiều cơ hội và thách thức đan xen.

Bài viết này sẽ phân tích chi tiết tình hình sản xuất, tiêu thụ phân bón tại Việt Nam và thế giới, xu hướng tiêu dùng mới, cũng như gợi mở hướng đi phù hợp cho doanh nghiệp và người nông dân.

1. Tổng quan thị trường phân bón hiện nay

1.1 Vai trò thiết yếu của phân bón trong nông nghiệp

Phân bón là yếu tố thiết yếu giúp cây trồng:

• Tăng năng suất

• Cải thiện chất lượng nông sản

• Tăng khả năng chống chịu sâu bệnh và thời tiết khắc nghiệt

Theo FAO, phân bón góp phần tăng năng suất cây trồng lên đến 40–60%, đặc biệt tại các quốc gia có nền nông nghiệp thâm canh như Việt Nam.

1.2 Thị trường phân bón toàn cầu

• Quy mô thị trường toàn cầu năm 2024: Ước đạt hơn 220 tỷ USD, tăng trưởng ổn định nhờ nhu cầu thực phẩm tăng.

• Các nước sản xuất lớn: Trung Quốc, Ấn Độ, Nga, Hoa Kỳ, Canada.

• Xu hướng toàn cầu: Hướng đến phân bón thân thiện môi trường, phân hữu cơ, phân vi sinh, phân tan chậm.

2. Tình hình sản xuất phân bón tại Việt Nam

2.1 Năng lực sản xuất trong nước

• Việt Nam hiện có khoảng 300 doanh nghiệp sản xuất phân bón, trong đó hơn 50 nhà máy quy mô công nghiệp.

• Công suất sản xuất phân vô cơ đạt trên 11 triệu tấn/năm, bao gồm:

  • Phân đạm (ure): ~2,6 triệu tấn/năm

  • Phân DAP: ~1,2 triệu tấn/năm

  • Phân NPK: ~4,5 triệu tấn/năm

• Các doanh nghiệp lớn: Đạm Phú Mỹ, Đạm Cà Mau, DAP Vinachem, Lâm Thao, Bình Điền, Văn Điển…

2.2 Phân bón hữu cơ – phân khúc đang lên

• Cả nước có khoảng 400 cơ sở sản xuất phân bón hữu cơ, công suất đạt trên 3 triệu tấn/năm.

• Nhiều doanh nghiệp chuyển hướng từ phân bón hóa học sang phân bón hữu cơ – vi sinh do nhu cầu ngày càng tăng từ người tiêu dùng và chính sách khuyến khích của nhà nước.

3. Tình hình tiêu thụ phân bón hiện nay

3.1 Nhu cầu tiêu thụ trong nước

• Nhu cầu tiêu thụ phân bón tại Việt Nam ước tính khoảng 10 – 11 triệu tấn/năm.

• Trong đó, các loại phân được sử dụng phổ biến:

  • Đạm (Ure): chiếm 30 – 35%

  • Lân (DAP, super lân): chiếm 25 – 30%

  • Kali: khoảng 15 – 20%

  • NPK tổng hợp: chiếm 40 – 50%

📌 Vùng Đồng bằng sông Cửu Long và Đông Nam Bộ là hai khu vực tiêu thụ phân bón lớn nhất, chủ yếu cho lúa, cây ăn trái và cây công nghiệp.

3.2 Tình hình xuất khẩu và nhập khẩu

• Xuất khẩu: Việt Nam xuất khẩu khoảng 1 – 1,5 triệu tấn phân bón/năm, chủ yếu là phân ure, DAP, NPK. Thị trường chính: Campuchia, Lào, Myanmar, Hàn Quốc.

• Nhập khẩu: Tập trung vào phân kali (do không có mỏ trong nước), một phần DAP và SA. Tổng lượng nhập khẩu năm 2023 đạt gần 4 triệu tấn.

4. Những yếu tố ảnh hưởng đến thị trường phân bón

4.1 Giá nguyên liệu thế giới biến động

• Giá khí thiên nhiên, lưu huỳnh, amoniac tăng mạnh đã đẩy giá thành sản xuất phân bón tăng theo.

• Tác động từ chiến tranh, lạm phát và chính sách xuất khẩu của các nước lớn (như Trung Quốc) cũng ảnh hưởng tới nguồn cung toàn cầu.

4.2 Thời tiết và biến đổi khí hậu

• Hạn hán, ngập mặn, mưa trái mùa khiến nhu cầu sử dụng phân bón theo mùa vụ thay đổi bất thường, ảnh hưởng đến kế hoạch tiêu thụ.

4.3 Chính sách quản lý nhà nước

• Nghị định 84/2019/NĐ-CP siết chặt điều kiện sản xuất – kinh doanh phân bón.

• Xu hướng tăng cường giám sát chất lượng, xử phạt nặng hàng giả, hàng kém chất lượng.

5. Xu hướng tiêu dùng và chuyển đổi thị trường

5.1 Tăng nhu cầu phân bón hữu cơ – vi sinh

• Người dân ngày càng quan tâm đến an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường.

• Chính phủ đặt mục tiêu đến năm 2030, phân bón hữu cơ chiếm 30% tổng lượng tiêu thụ.

5.2 Ứng dụng công nghệ trong sử dụng phân bón

• Phân bón tan chậm, phân thông minh (smart fertilizer) giúp giảm thất thoát, tiết kiệm chi phí, tăng hiệu quả.

• Áp dụng nông nghiệp chính xác: bón phân theo nhu cầu thực tế của cây trồng qua thiết bị cảm biến và AI.

5.3 Tái cấu trúc hệ thống phân phối

• Nhiều doanh nghiệp chuyển từ bán hàng qua đại lý sang bán hàng trực tiếp, online, sàn thương mại điện tử, giúp giảm chi phí trung gian và tiếp cận khách hàng hiệu quả hơn.

6. Cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp phân bón

✅ Cơ hội

• Nhu cầu phân bón vẫn tăng ổn định do dân số và sản lượng lương thực tăng.

• Xu hướng chuyển đổi sang phân bón hữu cơ – thông minh tạo thị trường mới.

• Cơ hội xuất khẩu mở rộng tại các nước đang phát triển.

⚠️ Thách thức

• Cạnh tranh gay gắt, đặc biệt với hàng nhập khẩu giá rẻ.

• Biến động chi phí sản xuất và vận chuyển.

• Áp lực từ quy định về môi trường, truy xuất nguồn gốc, chất lượng sản phẩm.

Kết luận

Tình hình sản xuất và tiêu thụ phân bón hiện nay tại Việt Nam và thế giới đang bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ. Dù vẫn giữ vai trò thiết yếu trong nông nghiệp, nhưng ngành phân bón đang chịu áp lực đổi mới để phù hợp với xu hướng nông nghiệp bền vững, thông minh và an toàn môi trường.

Doanh nghiệp cần linh hoạt thích ứng, tối ưu sản xuất, đa dạng hóa sản phẩm và đón đầu xu hướng công nghệ để tồn tại và phát triển bền vững trong thị trường phân bón cạnh tranh ngày càng gay gắt.